ایجاد مدل تصمیم گیری برای انتخاب روش اجرای پروژه

عبدالمجید براهیمی¹ ،

¹ شرکت مهندسین مشاور توسعه و بهبود مدیریت پروژه سپاهان، pkso88@gmail.com

چکيده:

هدف این مقاله، تشریح یک تجربه عملی برای انتخاب بهترین روش اجرای پروژه بر اساس پارامترهای مختلف تصمیم گیری تاثیرگذار بر موفقیت پروژه است، به صورتی که با در نظر گرفتن شرایط منحصر به فرد هر پروژه، سازمان، محیط کسب و کار و…، مناسب ترین روش واگذاری و اجرای پروژه از بین روش امانی، روش طراحی- ساخت، روش طراحی-مناقصه-ساخت، و مشتقات این روش ها انتخاب شود. در مدل پیاده سازی شده روشی بر اساس 13 پارامتر تصمیم گیری به روش تصمیم گیری دلفی و روش وزنی تجمعی ساده انتخاب و وزن دهی شده است که کلیه ابعاد انواع پروژه های سازمان کارفرمایی مورد نظر را پوشش میدهد و بر اساس یک مکانیزم تصمیم گیری مشخص، بهترین روش واگذاری پروژه تعیین می شود، به گونه ای که احتمال موفقیت و دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده پروژه با انتخاب درست روش واگذاری، افزایش یابد.

واژه هاي كليدي: روش اجرای پروژه، روش طراحی-ساخت، روش طراحی-مناقصه-ساخت، روش امانی، مدیریت پیمان، مدیریت پروژه.

مقدمه:

تحقیقات جهانی نشان می دهد که روش انجام پروژه، یکی از عوامل تاثیرگذار بر سرعت انجام پروژه، هزینه های پروژه و میزان قطعیت هزینه های پروژه است. انواع مختلفی از روش های انجام پروژه وجود دارد که هریک دارای مزایا و معایبی هستند، اما هیچ یک از این روش ها را نمی توان مناسب ترین برای تمام پروژه ها دانست. هر پروژه می تواند دارای ویژگی های منحصربه فردی باشد و باید روشی برای انجام آن انتخاب شود که بیشترین تناسب را با آن ویژگی ها داشته باشد، از این رو انتخاب روش انجام پروژه نیازمند رویکردی اقتضایی است.

انتخاب روش مناسب برای انجام پروژه می تواند تاثیر به سزایی در موفقیت پروژه داشته باشد. در شرایط ایده آل و به طور خاص می توان انتظار داشت که با انتخاب روش مناسب برای انجام پروژه، شاهد کاهش مدت زمان انجام پروژه و هزینه های دوره عمر، افزایش انعطاف پذیری در تغییرات احتمالی آتی، کاهش ارتباطات ناسالم و متضاد و مواردی از این دست باشیم.

اکثر مقالات، کتاب ها و نشریاتی که در ایران با محوریت انتخاب روش اجرای پروژه توسعه یافته اند، از جمله نشریه شماره 717 سازمان برنامه و بودجه جمهوری اسلامی ایران (راهنمای انتخاب روش تدارکات پروژه) تنها راجع به انواع روش های اجرا و یا مزایا و معایب هر روش توضیح داده اند، اما در هیچ کدام از این مراجع، مدلی برای تصمیم گیری میان گزینه های مختلف روش اجرا پیشنهاد نشده است. با توجه به عدم وجود روش مدونی برای مقایسه و انتخاب روش اجرای مناسب برای واگذاری یک پروژه، تاکنون در سازمان های ایرانی با استفاده از نظر جمعی، پارامترهای تجربی و ذهنی و روش های غیر علمی و غیر مدون، روش اجرای پروژه ها انتخاب می شده است.

اگرچه نمیتوان چنین ادعا نمود که در صورت عدم وجود مدل تصمیم گیری روش واگذاری، پروژه همواره با شکست مواجه شده و منجر به عدم موفقیت پروژه می شود، اما در صورت وجود یک مدل تصمیم گیری که همه جوانب یک پروژه را مد نظر قرار دهد، حتی در صورت عدم موفقیت پروژه و ایجاد یک خروجی اشتباه، می توان با ارزیابی اجزای سیستم تصمیم گیری و بررسی مراحل اتخاذ تصمیم، مدل تصمیم گیری را اصلاح نموده و در طی مدت زمان مشخص و با بلوغ مدل، به یک مدل بهینه شده برای آن سازمان دست یافت. لازم به ذکر است که یک مدل بهینه شده تصمیم گیری تنها برای همان سازمان بهینه بوده و ممکن است با توجه به بلوغ سازمانی، شرایط داخلی و خارجی و ساختار سیستم مدیریت پروژه، در سازمان دیگری بهینه نباشد.

معرفی سازمان:

شرکت مهندسین مشاور توسعه و بهبود مدیریت پروژه سپاهان از سال 1391 به منظور ارائه خدمات تخصصی به جامعه ذینفعان و کسب و کارهای فعال در صنعت پروژه، با ترویج فرهنگ تخصصی مدیریت پروژه، برگزاری کارگاه ها و دوره های آموزشی تخصصی، ارائه مشاوره های تخصصی و توسعه راهکارهای نرم افزاری فعالیت خود را آغاز نمود. در پایان سال 1398، یک شرکت کارفرمایی تولید کننده آهن و فولاد، درخواست پیاده سازی نظامی برای تصمیم گیری درباره روش اجرای پروژه های مختلف را ارائه نمود.

سازمان کارفرمایی مربوطه با توجه به حوزه کاری و اندازه سازمان، پروژه های خود را از طریق معاونت فناوری و توسعه اجرایی می نمود. پروژه های این سازمان به طور کلی به 3 دسته پروژه های توسعه زیرساخت صنعتی، پروژه های عمرانی و پروژه های IT تقسیم میگردد. برای درک بهتر اندازه پروژه های سازمان و تنوع پروژه ها،  سازمان کارفرما در سال 1398 ، 82 پروژه (در هر 3 دسته گروه عنوان شده) داشته، و میانگین ارزش ریالی هر پروژه عددی بالغ بر 52.000.000.000 ریال بوده است. بزرگ ترین پروژه ی این سازمان در سال 1398 ارزش ریالی 2.000.000.000.000 ریال داشته است.

مساله و ضرورت:

قبل از طراحی مدل تصمیم گیری توسط این مشاور، انتخاب روش واگذاری و اجرای پروژه های سازمان بدین صورت بوده است که قبل از شروع و تهیه اسناد پیمان و فرایند برگزاری مناقصه، مدیر مهندسی و توسعه روش واگذاری را از طریق مشورت با کارشناسان واحد خود و بر اساس پارامترهای ذهنی و تجربی روش اجرای پروژه را انتخاب و بر اساس آن اقدامات بعدی انجام می شده است.

پس از اجرای پروژه های متعدد و بررسی درس آموخته ها در گزارش خاتمه هر پروژه، که نشان دهنده نامناسب بودن روش واگذاری و اجرای آن پروژه بود، به لزوم ایجاد روش ساختارمندی برای انتخاب روش  واگذاری پروژه پی برده شد. در نتیجه درخواست طراحی یک روش تصمیم گیری که بتواند بهترین روش اجرا را برای هر پروژه مشخص کند، به شرکت مهندسین مشاور توسعه و بهبود مدیریت پروژه سپاهان ارائه شد.

پس از بررسی درس آموخته ها، با توجه به اندازه و ریال پروژه های جاری سازمان، اشتباه در روش واگذاری پروژه منجر به ضرر و زیان به سازمان، افزایش هزینه های پروژه می گردید، اما به دلیل پیچیدگی محاسبه و دشواری تعیین مقیاس عددی برای محاسبه ضرر و زیان ها، سازمان کارفرما امکان محاسبه میزان ضرر و زیان ناشی از انتخاب روش اجرای پروژه ها را نداشته است. از سوی دیگر به دلیل تصمیم گیری های لحظه ای (به دلیل کمبود زمان در اجرای پروژه ها) هیچ گاه مطالعه جامعی بر روی زیان های انتخاب روش اجرای نامناسب صورت نگرفته است.

تصمیم گیری:

در حال حاضر روش های مختلفی جهت اجرای پروژه وجود دارد که هر سازمان کارفرمایی می تواند برای اجرای پروژه از آن استفاده کند. با توجه به اینکه روش های مختلف اجرای پروژه هر کدام دارای مزایا و معایبی بوده و هر کدام ممکن است منجر به موفقیت یا شکست پروژه گردد، برای انتخاب مناسب ترین روش اجرای پروژه پارامترهای متفاوتی مانند هزینه پروژه، ریسک ها، اندازه پروژه و… بررسی میگردد که می تواند بر میزان موفقیت پروژه اثر گذار باشد.  بدین منظور در ابتدا اصلی ترین روش های اجرای پروژه را به طور خلاصه و تنها به منظور آشنایی کلی با آن ها معرفی میکنیم، و لذا مفاهیم مربوط به انواع روش های اجرا، دسته بندی های آن ها و مزایا و معایب هر یک نیازمند توضیحات بسیار مفصل تری است که در این مقال نمیگنجد.

پروژه های طراحی-مناقصه- ساخت (Design Bid Build): روش اجرای طراحی- مناقصه- ساخت متعارف ترین روش اجرای پروژه است که به مشخصه اصلی آن سه مرحله ای بودن آن و وجود قراردادهای جداگانه برای طراحی، مناقصه و ساخت است. این روش که به روش سه عاملی یا DBB معروف است، همان مثلث کارفرما، مشاور، پیمانکار است که کارفرما در راس امور است و کارفرما از طریق قراردادهایی جداگانه با مشاور و پیمانکار پروژه را اجرا میکند.

در این روش فرایند طراحی و ساخت به صورت خطی است، بدین معنا که ابتدا توسط مشاور، طراحی کامل می شود و سپس ساخت پروژه از طریق مناقصه به یک یا چند پیمانکار واگذار می شود تا در نهایت بر اساس طراحی و مشخصات فنی تهیه شده، پروژه را اجرا نماید. در این روش مسئولیت هماهنگی بین طراحی، ساخت و بهره برداری پروژه با کارفرما است. روش طراحی- مناقصه-ساخت با توجه به نحوه عقد قرارداد خود می تواند به حالت های مختلفی تقسیم شود مانند: C، EP+C، E+PC و E+P+C که وجه اشتراک همه آن ها در مجزا بودن نهادهای طراحی و ساخت پروژه است.

از عمده ترین مزایای این روش، کاربرد وسیع آن، آشنا بودن همه ارکان پروژه با آن، خطی بودن فرایند که موجب آسانی مدیریت برای کارفرمایان می شود، نقش روشن هر یک از نهادها، تکمیل بودن طراحی پیش از مرحله مناقصه که از سویی موجب آگاهی دقیق تر کارفرما از جزئیات در زمانی می شود که هنوز متعهد به هزینه های ساخت نشده است و از سویی موجب مشخص شدن جزئیات برای پیمانکار و به تبع آن کاهش ریسک وی و احتمال ارائه پیشنهاد قیمت پایین تر است.

در عین حال عیب عمده این روش، متوالی یا خطی بودن مراحل انجام است که باعث طولانی شدن فرایند می شود. عیب دیگر ان جدا شدن طراحی و ساخت از یکدیگر است که منجر به محدود شدن ارتباطات مفید در فرایند انجام پروژه، از جمله عدم استفاده از تجربیات و دانش پیمانکار در زمینه ساخت پذیری است. در این روش اجرا، احتمال نیاز به تغییر طراحی نسبت به روش های دیگر به دلیل پایین بودن ساخت پذیری طراحی و تبعات آن که از جمله آن ها ادعاهای تاخیر و افزایش هزینه هاست، بیشتر است.

پروژه های طراحی- ساخت (Design Build): در روش DB یا EPC (Engineering – Procurement – Construction) کارفرما خدمات طراحی- ساخت را طی یک قرارداد که با پیمانکار طراحی- ساخت منعقد می شود دریافت میکند. براورد بهترین قیمت جهت انتخاب پیمانکار با برگزاری فرایند مناقصه انجام میشود و پیمانکار EPC مسئولیت طراحی و ساخت را بر عهده دارد که معمولا باید با زمان ثابت و هزینه مصوب در قرارداد پروژه را به اتمام رساند. به طور کلی در روش EPC مسئولیت های کل زنجیره عملکرد پروژه بر عهده پیمانکار طراحی- ساخت می باشد. روش طراحی- ساخت با توجه به نحوه عقد قرارداد خود می تواند به حالت های مختلفی تقسیم شود مانند EPC و EC+P ، که وجه اشتراک آن ها در یکسان بودن نهادهای طراحی و ساخت پروژه است.

ویژگی اصلی روش طراحی-ساخت واحد بودن نهاد مسئول، امکان هم پوشانی مراحل و در نتیجه صرفه جویی در زمان است. با توجه به این که نهاد طراح و سازنده در این روش به صورت توامان مسئول ارائه خدمات طراحی و ساخت در یک پیمان است، ادغام نهادهای طراحی و ساخت و کاهش تعداد نهادهای حاضر در پروژه از سه به دو، سبب کاهش زمان مورد نیاز برای تهیه مدارک مناقصه، برگزاری مناقصه و در نهایت مدت زمان تحویل نهایی کار میگردد.

روش مدیر پیمان (Construction Manager): اين روش از نظر مراحل اجرا بسيار نزديک به روش DBB می باشد. در اين روش کارفرما بدليل عدم احاطه بر ماهيت و ادبيات موضوع پروژه و يا عدم آشنايی با علم مديريت پروژه، فردی (حقيقی يا حقوقی) مسلط به ماهيت پروژه، مراحل اجرای پروژه و علم مديريت پروژه را تحت عنوان مدير پيمان استخدام مينمايد و برخی از اختيارات و مسئوليت های کارفرما در طول اجرای پروژه را به آن واگذار می نمايد.

مدیر پیمان در حقیقت نقش رابط بین کارفرما و سایر ارکان پروژه را بازی میکند و معمولا در مراحل ابتدایی مرحله طراحی و یا حتی قبل از آن توسط کارفرما استخدام می شود. مدیر پیمان در تهیه اسناد و برگزاری مناقصه ساخت و انتخاب پیمانکار شرکت می کند و وظیفه اصلی وی کمک به کارفرما جهت انجام مدیریت و نظارت بر اجرای مراحل ساخت پروژه می باشد. ساختار ارتباط ارکان پروژه در این روش شامل چهار رکن کارفرما، مدیر پیمان، پیمانکار اصلی و طراح می باشد.

پروژه امانی: در این روش که معمولا برای پروژه های با اندازه کوچک اجرا می شود، در صورتی که کارفرما توانایی و منابع لازم برای طراحی و ساخت پروژه های عمرانی مورد نظر را داشته باشد می تواند کلیه کارهای پروژه را بدون بستن قرارداد، شامل کلیه مسئولیت های طراحی (Engineering)، تامین (Procurement) و ساخت (Construction) اجرا نماید. در این روش کارفرما با استفاده از مهندسین، کارگران و تجهیزات خود اقدام به انجام کار می نماید و خود نسبت به تهیه مواد و مصالح مورد نیاز راسا اقدام می کند. ممکن است کارفرما در برخی موارد برای انجام کار از پیمانکاران فرعی نیز استفاده کند، اما سازمان اجرایی کارفرما بخش عمده اجرا و همچنین مدیریت اجرای پروژه را بر عهده دارد.

پس از درک نیاز به یک مدل تصمیم گیری جامع که بتواند بین روش های واگذاری مناسب بهترین روش را برای هر پروژه پیشنهاد کند، مطالعات کتابخانه ای برای شناسایی مدل های تصمیم گیری روش اجرای پروژه آغاز گردید تا مدل های تصمیم گیری که در دنیا به طور عملی مورد استفاده قرار میگیرد ارزیابی شود. به طور مثال راهنمای ارزیابی روش های واگذاری پروژه که توسط اداره حمل و نقل فدرال آمریکا ارائه شده است، 24 پارامتر تصمیم گیری ارائه شده و روش های اجرای پروژه از منظر این پارامترها ارزیابی شده است. همچنین در مقاله      El-Sayegh (2008) به 21 پارامتر تصمیم گیری موثر در انتخاب روش اجرای پروژه اشاره شده است. در مقاله Archibald (2007) نیز 6 پارامتر موثر دیگر در انتخاب روش اجرای مناسب پروژه معرفی شده است.

پس از شناسایی و ارزیابی مدل ها، لیستی شامل 28 پارامتر تصمیم گیری در انتخاب روش اجرای پروژه تشکیل شد که مزایا و معایب هر روش اجرای پروژه از منظر آن پارامتر را نیز در بر میگرفت. پس از تعیین پارامترها، جلسات طوفان فکری با حضور مدیران، سرپرستان و کارشناسان ارشد واحدهای «مهندسی و توسعه»، «امور قراردادها»، «دستگاه نظارت» و «نماینده پیمانکار»، برگزار شده و بر اساس تناسب پارامتر ها با جنبه های مختلفی از اجرای پروژه در این سازمان کارفرمایی، مانند سطح بلوغ مدیریت پروژه در سازمان، اندازه و تنوع پروژه ها، نوع و پیچیدگی پروژه های سازمان و…، 13 پارامتر تصمیم گیری انتخاب گردید. این پارامترهای تصمیم گیری به شرح زیر است:

• اندازه پروژه: اندازه پروژه ارزش دلاری پروژه را نمایش می دهد.

منظور از اندازه، میزان مبلغ برآورد شده پروژه می باشد. که به دسته بندی های کوچک، متوسط و بزرگ تعریف می شود و مطابق جدول ذیل می باشد.

لازم به ذکر است به منظور حذف اثر تورمی بر بعد ریالی پروژه، از معادل دلاری آن برای تقسیم بندی پروژه ها مبتنی بر استانداردهای بین المللی استفاده شده است.

• هزینه: این پارامتر چندین جنبه هزینه ای پروژه از جمله، براورد اولیه و دقیق هزینه پروژه، محدودیت های بودجه و کنترل مداوم هزینه های پروژه را در نظر میگیرد.
• زمان: پارامتر زمان دو مساله امکان کاهش دادن زمان پروژه و جلوگیری از افزایش زمان کل چرخه عمر پروژه را مد نظر قرار میدهد.
• ریسک: این پارامتر وضعیت عدم قطعیت در روش های مختلف اجرای پروژه را بررسی میکند.
• تجربه: منظور از این پارامتر، سطح تجربه کارفرما و کارکنان ایشان برای اجرای پروژه است.
• نیروی انسانی مورد نیاز: در این پارامتر تعداد نیروی انسانی مورد نیاز کارفرما برای اجرای این پروژه بررسی می شود.
• توانایی کارکنان: در این پارامتر توانایی، تخصص و دانش فنی نیروی انسانی کارفرما برای اجرای مرحله های مختلف پروژه بررسی می شود.
• اهداف کارفرما: این پارامتر تاثیر هر یک از روش های اجرا بر تطابق نتیجه نهایی پروژه با اهداف کارفرما از اجرای پروژه را بررسی میکند.
• کنترل بر پروژه: توانایی کنترل و نظارت کارفرما بر پروژه در روش های مختلف اجرا در این پارامتر بررسی میشود.
• توافق ها: توافق ها با اشخاص ثالث مانند پیمانکاران فرعی، نهادهای قانونی و.. در این پارامتر بررسی میشود.
• رقابت: میزان تاثیر هر روش اجرا بر میزان رقابت ایجاد شده برای اجرای پروژه (به طور مثال وضعیت مناقصات و تعداد پیمانکاران شرکت کننده در مناقصه) در این پارامتر بررسی می شود.
• ذی نفعان: این پارامتر میزان مشارکت ذی نفعان در مرحلههای مختلف اجرای پروژه در هر روش اجرا را بررسی میکند.
• ادعا: تاثیر هر روش اجرا بر احتمال بروز ادعاهای مختلف و تعارضات احتمالی در این پارامتر بررسی می شود.

پس از تعیین 13 پارامتر نهایی، با توجه به روش تصمیم گیری گروهی دلفی، و با در نظر گرفتن نیازهای سازمان، سطح بلوغ فرایندهای مدیریت پروژه و تجارب پروژه های گذشته، پارامترهای تصمیم گیری انتخاب شده، وزن دهی شد. وزن های انتخاب شده برای این پارامترها به شرح جدول زیر است:

لازم به ذکر است که وزن های انتخاب شده برای این مدل تصمیم گیری تنها برای این سازمان انتخاب شده و ممکن است با توجه به بلوغ سازمانی، شرایط داخلی و خارجی و ساختار سیستم مدیریت پروژه، برای سازمان دیگری مناسب نباشد.

مراحل اجرا:

به منظور ارزیابی روش های اجرای متفاوت برای پروژه مورد نظر از یک فرم به منظور تعیین روش اجرای پروژه استفاده می شود. این فرم شامل قسمت های زیر است:

مرحله 1- وضعیت پروژه:

در مرحله 1، سه پارامتر گروه پروژه، میزان تجربه و نیروی انسانی مورد نیاز از 13 پارامتر اصلی، بررسی می شوند و پاسخ دهنده بایستی وضعیت هر یک از قسمت ها را انتخاب نماید. با توجه به وضعیت انتخاب شده، از بین 4 روش واگذاری پروژه، بین 1 تا 3 روش پیشنهادی با توجه به آن وضعیت می تواند انتخاب شود. به عبارت دیگر با توجه به اینکه کدام وضعیت برای آن پارامتر انتخاب شده است، پیشنهادهای ممکن جهت انتخاب به شرح جدول زیر خواهد بود:

نکته1: به منظور حفظ محرمانگی اطلاعات دانشی که مربوط به سازمان کارفرمایی می باشد و رعایت حقوق ایشان، از ارائه جزئیات اطلاعاتی جداول خودداری شده و تنها به تشریح پارامترها و ساختار مدل و روش اجرای مدل تصمیم گیری پرداخته شده است.

نکته2: لازم به ذکر است پیشنهاد 1 و 2 و 3 نسبت به یکدیگر اولویت و تقدم ندارند.

مرحله 2- ویژگی های روش اجرا:

پس از پاسخ گویی به پارامترهای مرحله 1، 10 پارامتر باقی مانده در مرحله 2 بررسی و تعیین تکلیف می شوند. در مرحله 2 هر 10 پارامتر در یک ردیف مجزا درج شده و اطلاعات مربوط به آن پارامتر در روش های اجرای مختلف پروژه به صورت مزایا و معایب نوشته شده است. نمونه خلاصه شده آن به شرح جدول زیر است:

ارزیابی کننده با توجه به مزایا و معایب تشریح شده برای هر یک از حوزه پارامترهای ادعا، اهداف کارفرما، توافق ها، توانایی کارکنان، ذی نفعان، رقابت، ریسک، زمان، کنترل بر پروژه، هزینه، در ستون روش انتخابی با توجه به ویژگی ها (آخرین ستون سمت چپ) در هر ردیف با توجه و به توضیحات همان ردیف روش اجرای مطلوب خود را از بین 4 گزینه موجود انتخاب می نماید. بدیهیست که با توجه به هر پارامتر روش انتخابی تنها با توجه به مزایا و معایب همان روش انتخاب می شود و ممکن است نتیجه در ردیف های متفاوت یکسان نباشد. به عنوان مثال ارزیابی کننده در خصوص پارامتر هزینه (با توجه به مزایا و معایب هر روش) به این نتیجه می رسد که بهترین روش، طراحی- ساخت است و در پارامتر کنترل بر پروژه روش امانی را به عنوان بهترین روش انتخاب می نماید.

پس از پایان پاسخ گویی به مرحلههای 1 و 2، با توجه به تعداد پاسخ های انتخاب شده در کل، نتایج باید در جدولی مانند جدول زیر محاسبه شود.

به منظور محاسبه امتیاز هر یک از روش های تصمیم گیری، با استفاده از روش وزنی تجمعی ساده[1]، مجموع نمرات هر روش به صورت زیر حساب می شود:

در این جدول، در صورتی که برای هر پارامتر، روشی انتخاب/ پیشنهاد شده باشد، به آن روش عدد 1 و در صورتی که روش مذکور پیشنهاد نشده باشد عدد 0 تخصیص می یابد و سپس عدد به دست آمده در وزن آن پارامتر ( ) ضرب میگردد. لازم به ذکر است در سه پارامتر اول (مرحله 1) ممکن است به بیش از یک روش عدد 1 تخصیص یابد، اما برای پارامترهای 4 تا 13 (مرحله 2) تنها به یکی از روش ها عدد 1 تخصیص می یابد و به سایر روش ها عدد 0 تعلق میگیرد.

مرحله 3- تعیین روش اجرا:

در مرحله 3، با توجه به روش پیشنهاد شده، نحوه برون سپاری پروژه مطابق آن روش از طریق پاسخ به یک پرسشنامه تعیین می گردد.

نکته: لازم به ذکر است در صورتی که اولویت 1 پیشنهادی برای اجرای پروژه، نوع امانی می باشد، نیازی به اجرای این مرحله وجود ندارد؛ چرا که تمام مسئولیت ها در این نوع از اجرای پروژه با کارفرما می باشد.

به منظور تعیین روش مناسب جهت برون سپاری و تعیین مسئولیت مرحله های طراحی و تامین پروژه، پرسشنامه موجود در مرحله3 تکمیل میگردد. پرسش های موجود در این قسمت در دو حوزه تامین و طراحی می باشد. در این بخش 14 سوال وجود دارد که باید با گزینه های بله و خیر و به ترتیب پاسخ داده شود.

نکته1: لازم به ذکر است به منظور حفظ محرمانگی اطلاعات دانشی که مربوط به سازمان کارفرمایی می باشد و رعایت حقوق ایشان، از ارائه جزئیات اطلاعاتی جداول خودداری شده و تنها به تشریح پارامترها و ساختار مدل و روش اجرای مدل تصمیم گیری پرداخته شده است.

نکته 2: در صورتی که اولویت 1 پیشنهادی برای اجرای پروژه، نوع طراحی- ساخت می باشد، نیازی به تکمیل حوزه سوال طراحی نمی باشد. چرا که مسئولیت طراحی با خود پیمانکار خواهد بود و در این خصوص تصمیم گیری ای نمیشود اما بایستی مسئولیت تامین پروژه تعیین تکلیف گردد. لازم به ذکر است حتی در صورت پاسخ گویی به سوالات بخش طراحی در شرایطی که اولویت 1 روش اجرا طراحی- ساخت می باشد، تاثیری در نتیجه نهایی نخواهد داشت.

نکته 3: با توجه به اینکه سوالات به صورت سلسله مراتبی می باشد، ممکن است در صورت دادن پاسخ خیر به برخی سوالات، سوال یا سوالاتی از قسمت بعد به طور خودکار حذف گردد. به عنوان مثال در صورتی که به سوال «آیا پروژه نیاز به خرید خارجی دارد؟» پاسخ خیر داده شود، سه سوال بعدی که در خصوص خرید خارجی می باشد حذف میگردد، چرا که در خصوص پروژه مورد ارزیابی این سوالات تاثیری در تصمیم گیری ندارد.

پس از پاسخ گویی به کلیه سوالات موجود پیشنهاد نهایی در خصوص اجرای پروژه می تواند یکی از حالت های زیر باشد:

پس از پایان پاسخ گویی و با ترکیب حالت های مختلف گزینه های پیشنهادی و روش اجرای انتخاب شده، روش پیشنهادی برون سپاری در پایان فرم نمایان میگردد.

هر یک از روش های طراحی- مناقصه- ساخت و طراحی- ساخت با توجه به نحوه برون سپاری و چگونگی واگذاری مسئولیت ها بین کارفرما و پیمانکار/ پیمانکاران می تواند به شرح جدول زیر باشد:

در ادامه انواع برون سپاری روش های طراحی- ساخت و طراحی- مناقصه- ساخت به طور مختصر توضیح داده می شود:

• قرارداد C: در این روش مسئولیت طراحی و تامین با کارفرما می باشد و مسئولیت ساخت (اجرای پروژه) با پیمانکاری که از طریق مناقصه انتخاب شده است می باشد.
• قرارداد EP+C: در این روش مسئولیت طراحی و تامین با یک پیمانکار می باشد و مسئولیت ساخت (اجرای پروژه) با پیمانکار دیگر می باشد. بدیهیست که شرکت های مسئول طراحی و ساخت یکسان نخواهند بود.
• قرارداد E+PC: در این روش مسئولیت طراحی با کارفرما بوده و تامین و ساخت پروژه هر دو به شرکت پیمانکاری برون سپاری می شود.
• قرارداد E+P+C: در این روش مسئولیت طراحی به صورت برون سپاری به یک شرکت مشاور طراح، مسئولیت تامین پروژه با کارفرما و مسئولیت اجرا با پیمانکار انتخاب شده می باشد.
• قرارداد EPC: در این روش کلیه مسئولیت های طراحی، تامین و ساخت با پیمانکار انتخاب شده می باشد.
• قرارداد EC+P: در این روش طراحی و اجرای پروژه با پیمانکار انتخاب شده می باشد و تامین پروژه توسط کارفرما انجام میگیرد.

نتایج و تحلیل آن

پس از طراحی مدل در قالب فرم ها و چک لیست های لازم که در بالا توضیح داده شده در سال 1398، فرم های مربوطه بین اعضای تصمیم گیرنده سازمان توزیع گردید تا روش واگذاری برای تعدادی از پروژه های سال 1399 به نمایندگی از کل پروژه های سازمان بر اساس مدل ایجاد شده تعیین شود. پروژه های انتخابی به گونه ای انتخاب شدند که نماینده مناسبی برای پروژه های جاری سازمان بوده و بدین ترتیب امکان بررسی نتایج (روش های مناسب یا نامناسب اجرای پروژه) وجود داشته باشد. در نتیجه پس از بازه زمانی9 ماهه، اعتبار مدل تصمیم گیری و پارامترهای انتخابی مورد ارزیابی مجدد قرار گرفت و با تغییرات جزئی در گردش کار فرم ها و نحوه تصمیم گیری، مدل به وجود آمده و فرایند تصمیم گیری مورد تصویب نهایی قرار گرفت.

از ابتدای سال 1400 فرایند انتخاب روش اجرا و مدل ایجاد شده برای انتخاب روش واگذاری کلیه پروژه های جدید سازمان مورد استفاده قرار گرفته است و در برنامه های سال جاری، ایجاد راهکار نرم افزاری و مکانیزه کردن فرایند انتخاب روش واگذاری و اجرای پروژه بر اساس مدل توسعه یافته در دستور کار این مشاور قرار گرفته است.

مراجع و ماخذ

• [1] سازمان برنامه و بودجه جمهوری اسلامی ایران، راهنمای انتخاب روش تدارکات پروژه (نشریه 717)، 1395
• [2] سازمان مدیریت و برنامه ریزی جمهوری اسلامی ایران، ضوابط اجرای روش طرح و ساخت در پروژه های صنعتی (نشریه 5490)، 1381
• [3] سازمان برنامه و بودجه جمهوری اسلامی ایران، موافقتنامه، شرايط عمومی و شرايط خصوصی پيمان (نشریه 4311)، 1378
• [4] وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران، نظام فنی و اجرایی طرح ها و پروژه های صنعت نفت، 1394

[5] Touran, A., Gransberg, D. D., Molenaar, K. R., Ghavamifar, K., Mason, D. J., & Fithian, L. A. (2009). A guidebook for the evaluation of project delivery methods.

[6] El-Sayegh, S. M. (2008). Evaluating the effectiveness of project delivery methods. Journal of Construction Management and Economics, 23(5), 457-465.

[7] Archibald, Russell D. (2007). The Purposes and Methods of Practical Project Categorization. International Project/Program Management Workshop 5, ESC Lille – Lille Graduate School of Management, Lille, France.