ارزیابی فنی اقتصادی پروژه، تهیه مدل های مالی پروژه های سرمایه گذاری

مطالعات فنی اقتصادی یا امکان سنجی (Feasibility Study یا FS)، ارزیابی عملی بودن یک طرح یا پروژه است. در واقع ارزیابی فنی اقتصادی پروژه به ما در درک بهتر و واقع بینانه نسبت به مختصات زمانی و مکانی برای اجرا و عملیاتی کردن یک طرح یا پروژه کمک میکند.

مدیران پروژه می‌توانند با استفاده از انواع امکان سنجی نیازهای فعلی و آینده پروژه ها را سنجش و ارزیابی کنند. اگر امکان سنجی و ارزیابی فنی اقتصادی پروژه ها به درستی انجام شود، موفقیت مالی و معیارهای ارزشمند بودن پروژه تضمین می‌شوند.

در یک امکان سنجی موثر علاوه بر راهنمایی مدیران اجرایی برای انتخاب پروژه ها می توان از همان اطلاعات جمع آوری شده برای شکل دهی فرآیند برنامه ریزی پروژه استفاده کرد. این مطالعات بینشی حیاتی از پروژه های انتخاب شده به دست می دهد.

آنچه در این مقاله می‌خوانید

ارزیابی فنی پروژه چیست

لازم است هنگام بررسی و تنظیم یک طرح سرمایه گذاری، ارزیابی فنی (Technical Analysis) و مطالعه جنبه های مهندسی آن انجام گردد. ارزیابی فنی پروژه مشخص می کند که آیا پیش نیازهای لازم برای انجام موفقیت آمیز پروژه مدنظر قرار گرفته است یا خیر. همچین بررسی های لازم در خصوص انتخاب های منطقی و مناسب در مورد مکان، مقیاس، فرآیند و… انجام میگردد.

ارزیابی مالی پروژه چیست

ارزیابی مالی (Financial Analysis) یک طرح یا پروژه تا حد زیادی به منافع سرمایه گذار توجه دارد. در ارزیابی مالی طرح ها، معمولا هزینه ها در برابر درآمدها قرار گرفته و سود ده یا زیان ده بودن طرح برای سرمایه گذار با استفاده از شاخص های مالی بررسی می گردد. این ارزیابی با صورت های مالی طرح همچون صورت سود و زیان، صورت جریان نقدی و ترازنامه سر و کار دارد. اگر شاخص های مالی مانند NPV و IRR مناسب باشند، ارزیابی مالی توجیه پذیر بودن طرح را تایید میکند و نتیجه میشود که طرح در صورت اجرا سودآور خواهد بود.

ارزیابی اقتصادی پروژه چیست

ارزیابی اقتصادی (Economic Analysis) دیدگاه وسیع تری دارد و تأثیر پروژه را نه تنها برای سرمایه گذار، بلکه برای کل جامعه و سیاست های اقتصادی و اجتماعی در نظر می گیرد. در این ارزیابی هزینه و درآمدها فقط پولی نیستند و سایر جنبه ها نیز در نظر گرفته می شود.

هدف امکانسنجی

هدف از مطالعات فنی اقتصادی پروژه ها این نیست که به سرمایه گذار بگوید که طرح یا پروژه شما، صرفه اقتصادی دارد یا خیر. بلکه این وظیفه سرمایه گذار و مدیران پروژه است که بر اساس داده هایی که طرح امکان سنجی که در اختیار آن ها قرار می دهد، تصمیم گیری کنند.

سایر اهداف امکانسنجی عبارتند از:

▪️ درک کامل همه جوانب یک طرح یا پروژه

▪️ اطلاع از هرگونه مشکلات احتمالی هنگام اجرای پروژه

▪️ تعیین دوام داشتن طرح یا پروژه

▪️ شناسایی فرصت‌های جدید از طریق فرآیند تحقیق

▪️ مشخص کردن احتمال موفقیت طرح یا پروژه در مراحل اولیه

▪️ فراهم کردن اطلاعات با کیفیت برای تصمیم گیری بهتر

▪️ کمک به تامین منابع مالی از طریق وام و سایر منابع

▪️ کمک به جذب سرمایه توسط سرمایه‌گذار

انواع امکانسنجی

امکان سنجی فنی (Technical Feasibility)
امکان سنجی اقتصادی (Economic Feasibility)
امکان سنجی مالی (Financial Feasibility)
امکان سنجی بازار (Market Feasibility)
امکان سنجی مدیریتی (Managerial Feasibility)
امکان سنجی فرهنگی (Cultural Feasibility)
امکان سنجی اجتماعی (Social Feasibility)
امکان سنجی سیاسی (Political Feasibility)
امکان سنجی ایمنی (Safety Feasibility)
امکان سنجی زیست محیطی (Environmental Feasibility)

مزایای ارزیابی فنی اقتصادی پروژه

مزایای مطالعات امکان سنجی (FS) برای مدیران پروژه عبارتند از:

▪️ درک تقاضا

FS بررسی می کند آیا تقاضایی برای محصول نهایی پروژه در بازار یا سازمان وجود دارد یا خیر. یا به عبارتی آیا اجرای پروژه به بهبود وضعیت موجود در سازمان یا حل مشکل موجود یا ارتقاء کیفی و کمی در سازمان کمک می کند یا خیر. بدین ترتیب مدیران پروژه می توانند از صرف منابع زیاد بر روی پروژه هایی که تقاضای کمتری دارند خودداری کنند.

▪️ ارزیابی منابع

در FS منابع مورد نیاز تخمین زده می شوند. مقایسه‌ی منابع مورد نیاز و منابع در دسترس به مدیران پروژه در تخصیص بهینه‌ی منابع کمک می کند.

▪️ ارزیابی بازار

حتی برای محصولات با تقاضای قابل اندازه گیری، سازمان باید بررسی کند آیا توانایی معرفی این محصول جدید را دارد؟ در طول فرآیند ارزیابی مدیر پروژه متوجه می شود که آیا بازار با رقیب های قوی تر اشباع شده است یا خیر.

▪️ اعتبار سنجی جدول زمانی timeline

یکی از مهم ترین مزایای FS اعتبار سنجی جدول زمانی timeline است. در حین برنامه ریزی رسمی پروژه، مدیر پروژه از اطلاعات FS برای مشخص کردن صحیح milestone ها و deadline ها استفاده می کند. این امر باعث کاهش ریسک پروژه می گردد.

مراحل ارزیابی فنی اقتصادی طرح یا پروژه

معرفی طرح یا پروژه
معرفی محصول و مطالعات بازار

جنبه های مختلف بازار محصول (محصولات) طرح از جمله عرضه، تقاضا، کمبود، بازار هدف و … را مورد مطالعه قرار می دهد.

مطالعات فنی طرح توجیهی (توجیه پذیری فنی)

جنبه های فنی طرح از جمله فناوری، ظرفیت، محل اجرا، ماشین آلات و تجهیزات تولید و ساختار اجرایی طرح را مورد بررسی قرار می دهد.

مطالعات مالی و اقتصادی طرح توجیهی (تجزیه و تحلیل مالی)

جنبه های مختلف مالی و سودآوری طرح را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد.

لازم به ذکر است از آنجایی که یک طرح می‌تواند تنها در یک یا دو بخش از بخش‌های مطالعات بازار، فنی و مالی توجیه پذیر باشد، هیچگاه نتایج مثبت ارزیابی در یک فاز نمیتواند موجب پذیرش نهایی یک طرح گردد. بنابراین توجیه پذیری یک طرح، به معنای توجیه پذیری در سه فاز مطالعات بازار، فنی و مالی است.

معرفی طرح یا پروژه

در این بخش طبق مطالعات اولیه و مستندات طرح یا پروژه، به طور مختصر توضیحاتی راجع به پروژه و اهداف و دستاورد های آن داده می شود و پروژه معرفی میگردد.

معرفی محصول و مطالعات بازار

به طور کلی در مطالعات بازار، به دنبال پاسخ این سوال هستیم که آیا با توجه به تقاضـای موجود در بازار هـدف و میزان عرضـه محصول یا خدمت در این بازار، محیط اجازه حضور و فعالیت را به عرضهکننده جدید خواهد داد یا خیر. بنابراین به طور ساده میتوان توجیه پذیری یک پروژه در حوزه مطالعات بازار را به معنای فراهم بودن شرایط، جهت ورود تولیدکننده یا ارائه کننده خدمت تازه وارد به بازار دانست که لازمه آن، وجود تقاضای کافی برای محصول یا خدمت در بازار هدف مشخص شده میباشد.

پیش بینی تقاضا به عنوان یکی از مهمترین ارکان مطالعه بازار می باشد. به طوری که با استناد به پیش بینی های انجام شده، تحلیل وضعیت آینده صنعت مورد بررسی صورت می پذیرد. روش های مختلفی برای پیش بینی تقاضا در سال های آتی وجود دارد. انتخاب روش مورد نظر متأثر از دو عامل زیر می باشد.

نوع محصول به لحاظ مصرفی، واسطه ای، سرمایه ای بودن
آمار و اطلاعات در دسترس

نتیجه مطالعات بازار، پاسخگویی به سوالات زیر می باشد:

▪️ آیا برای ارائه محصول یا خدمت، بازار مصرف مناسب و مطلوبی در داخل و یا خارج کشور وجود دارد؟

▪️ کیفیت و کمیت ارائه محصول یا خدمت به بازار مصرف بایستی دارای چه شرایطی باشد؟

▪️ چه پارامترهایی در بازار مصرف محصول یا خدمت تأثیر گذار است؟

▪️ آیا در سال های آتی وضعیت بازار به همین منوال باقی خواهد ماند؟

مطالعات فنی طرح توجیهی

در این بخش بررسی های اولیه ای که درخصوص نحوه اجرای طرح تحت عنوان فاز صفر طراحی انجام گرفته، ارائه می گردد. طراحی فاز صفر دارای اطلاعات کلی می باشد. این اطلاعات شامل مشخصات زمین محل اجرای طرح یا پروژه، دانش فنی پروژه، ظرفیت، نحوه اجرای عملیات ساختمانی، محوطه سازی و راه سازی، ماشین آلات و تجهیزات مورد نیاز تولیدی، تأسیسات و سایر مواردی است که تحت عنوان هزینه های ثابت سرمایه گذاری مدنظر قرار گرفته است.

کلیه اطلاعات فنی اجرای طرح در مراحل احداث و بهره برداری در این بخش از گزارش توجیهی ارائه می گردد. در این بخش اطلاعات مربوط به هزینه های سرمایه گذاری که شامل هزینه های ثابت سرمایه گذاری، هزینه های قبل از بهره برداری و … می باشد بررسی می گردد.

اطلاعات جمع آوری شده در بخش مطالعات فنی طرح به عنوان خوراک بخش تجزیه و تحلیل مالی گزارش توجیهی است. نکته ی حائز اهمیت در طی مطالعات فـنی، اطمینان از برآورد صحیح و کامل نیازمـندی های فنی اجرای پروژه است و در واقع هدف مطالعات فنی نیز همین می باشد. توجیه پذیری فنی یک طرح، در گرو جامع و کامل بودن برآورد نیازمندی های فنی اجرای آن طرح، و اطمینان از امکان تامین آنهاست. همچنین نکته دیگری که در زمینه توجیه پذیری فنی طرح ها مطرح می گردد، اجرایی بودن طرح می باشد.

مطالعات مالی و اقتصادی طرح توجیهی

هدف از تجزیه و تحلیل مالی طرح در گزارشات توجیهی، دست یابی به شاخص های مالی و اقتصادی جهت حصول تصمیم مقتضی است.

به منظور محاسبه شاخص های مالی و اقتصادی، به هزینه های سرمایه گذاری و هزینه های تولید نیاز است که در بخش مطالعات فنی گزارش، پیش بینی و ارائه گردیده است. توجیه‌ پذیری مالی یک طرح، به این معناست که مقدار عددی شاخص‌های مالی آن در بازه های مطلوب و مورد نظر سرمایه‌گذار پروژه قرار دارد.

توجیه‌ پذیری یک مفهوم نسبی است؛ بدین معنی که یک NPV (ارزش خالص فعلی) طرح سرمایه‌گذاری ممکن است برای برخی شرکت‌ها و سازمان‌های سرمایه‌گذاری جذابیت کافی را داشته باشد ولی برای برخی دیگر فاقد جذابیت باشد. چرا که هر نهاد سرمایه‌گذاری، یا هر شخص سرمایه گذار با توجه به شرایط کسب و کار خود، معیارهای ارزیابی ویژه خود را دارد و میزان جذابیت مالی طرح‌ها را با معیارهای خود ارزیابی می‌نماید.

لازم به ذکر است که، فرمت مطالعات مالی برای پروژه های مختلف با مـوضوعات و زمـینه های متفاوت یکسان است. بنابراین برخلاف دو بخش مطالعات بازار و مطالعات فنی که تقریبا از طرحی به طرح دیگر متناسب با موضوع پروژه و حتی بازار هدف طرح، ساختار فرآیند مطالعاتی تغییر می کند، روند مطالعات مالی در طرح های مختلف تقریباً ثابت است.

برای آنالیز مالی طرح از شاخص های اقتصادی شناخته شده ای استفاده می گردد که عبارتند از:

▪️ شاخص ارزش خالص فعلی طرح (NPV)

▪️ شاخص نرخ بازده داخلی (IRR)

▪️ شاخص دوره بازگشت سرمایه (PBP)

براساس اطلاعات حاصل از مطالعات بازار و مطالعات فنی طرح، در مطالعات مالی، شاخص ها محاسبه می گردد و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد:

شاخص ارزش خالص فعلی (NPV)

NPV یا Net Present Value یکی از روش‌های استاندارد ارزیابی طرح‌های اقتصادی است. در این روش، جریان نقدینگی بر اساس زمان وقوع به نرخ روز تنزیل می‌شود. به این ترتیب در جریان نقدینگی، ارزش زمانی مبالغ ورودی و خروجی طرح نیز لحاظ می‌گردد.

در محاسبه شاخص NPV در واقع سرمایه گذاری در طرح یا پروژه با سرمایه گذاری در یک بازار با نرخ سود سالانه i که همان نرخ تنزیل می باشد و به نوعی حداقل نرخ مورد انتظار از سرمایه گذاری است، مقایسه می گردد. بر این اساس در صورتیکه عدد محاسبه شده برای این شاخص در یک طرح یا پروژه و براساس نرخ تنزیل تعیین شده، منفی گردد این طرح دارای نرخ سود سالانه کمتر از i می باشد و لذا توجیه پذیر نخواهد بود. همچنین درصورتیکه این رقم صفر و یا مثبت گردد به این معناست که طرح دارای نرخ بازدهی حداقل معادل نرخ تنزیل (نرخ مورد انتظار از سرمایه گذاری) می باشد.

شاخص نرخ بازده داخلی (IRR)

طبق تعریف نرخ بازده داخلی (Internal Rate of Return یا به اختصار IRR) معادل نرخ سودی است که سرمایه گذار می تواند با سرمایه گذاری در یک طرح بدست آورد. در واقع طرح یا پروژه، به سرمایه گذاری که در آن سرمایه گذاری می نماید، با یک نرخ سود (همان IRR) از درآمد سالیانه، سود می دهد.

شاخص IRR یکی از پرکاربردترین شاخص های مالی است که می توان با استفاده از آن توجیه پذیری مالی طرح یا پروژه را در مقایسه با شرایط معمول سرمایه گذاری بدست آورد. محاسبه شاخص IRR برای یک طرح ارتباط تنگاتنگی با فرمول محاسبه شاخص NPV دارد. شاخص IRR نرخ تنزیلی است که به ازای آن، شاخص NPV طرح معادل صفر گردد. به زبان ساده نرخ بازده یعنی نرخ افزایش سرمایه‌ی صرف شده برای راه ‌اندازی یک طرح یا پروژه.

دوره بازگشت سرمایه (PBP)

از هزینه های سرمایه گذاری در طول دوران احداث پروژه به منظور خرید، نصب و راه اندازی تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز طرح استفاده می شود تا طرح جهت بهره برداری و تولید محصول و یا عرضه خدمات پیش بینی شده برای آن، آماده گردد.

پس از آغاز بهره برداری طرح، محصول یا خدمات به بازار مصرف عرضه میگردد و درآمدی را عاید سرمایه گذار می نماید. از درآمد حاصل از فروش محصول و خدمات در ابتدا برای پرداخت هزینه های تولید محصول مانند مواد اولیه، نیروی انسانی و سایر هزینه های مورد نیاز استفاده می شود. پس از کسر این هزینه ها، مانده نهایی به عنوان سود خالص که هدف نهایی طرح می باشد، محاسبه می گردد. سود خالص سالیانه در طول دوران بهره برداری به سرمایه گذار طرح پرداخت می گردد. مقطع زمانی که در آن سود خالص تجمعی طرح در طی سال های مختلف برابر رقم مربوط به سرمایه گذاری انجام شده در طی دوران احداث یا بهره برداری باشد، دوره بازگشت سرمایه (Pay Back Period یا به اختصار PBP) نام دارد که واحد آن براساس سال می باشد.

شرکت‌ مهندسین مشاور توسعه و بهبود مدیریت پروژه سپاهان